Doopsgezinden zijn nazaten van de Radicale Reformatie. Dan zouden ze moeten weten hoe belangrijk het is om kritisch tegenover de Staat te staan. Ook de moderne liberale democratie heeft immers fundamentele gebreken.
Een pacifistische, geweldloze theologie, is radicaal anders dan de traditionele. (Zie deze blog over het verschil.) Wie de woorden van Jezus over de liefde tot de vijand ernstig neemt, maakt een ommekeer mee, die alle gebieden van de theologie raakt. Het zou ook alle ideeën kunnen raken die we hebben over de tijd waarin we leven, en ons kritisch kunnen laten zijn over onze cultuur en politieke instellingen. Maar dat gebeurt niet altijd.
Het grote voorbeeld van een “vredestheoloog” is nog altijd John Howard Yoder, die met zijn boek “De Politiek van het Kruis” in Nederland nog het beste bekend is.
Maar Yoder, zoals vele andere theologen waaronder Brunner en Barth in hun tijd, komen er niet toe het fenomeen van de staat aan een eigentijdse analyse te onderwerpen. “Het is niet de taak van de theoloog om een theorie van de Staat te ontwikkelen” zegt Yoder in “The Christian Witness to the State.” En toch.
Je kunt er niet omheen. De meeste westerse Christenen geloven dat de liberale democratie in hoofdlijnen de sociale kritiek van het evangelie kan doorstaan. Alsof het evangelie eigenlijk alleen de liberale welzijnsmaatschappij wilde vestigen. De kritiek op het inherente geweld van de moderne samenleving, op de gebruikelijke theorie van de “gerechtvaardigde oorlog”, wordt daardoor afgezwakt.
Er is het merkwaardig verschijnsel dat Christenen over het algemeen gezagsgetrouw achter hun regeringen aanlopen als het om geweld gaat. En dan niet inzien waar het mis gaat. Meteen al in het “politieke patriottisme” waarmee men de institutie van de statelijke macht accepteert zoals die nu eenmaal is. Méér dan dat, de moderne staat als een deel van de eigen idealen opneemt.
Zwaard en Kruis is een protest tegen die gedachte. De gemeente is niet geroepen om patriot te zijn, maar om te getuigen van een andere sociale werkelijkheid. De gemeente is zelfs geroepen om in haar sociale praktijk iets van die andere mogelijkheid te laten zien.
We moeten weer leren van de Radicale Reformatie van Conrad Grebel en Menno Simons en de notie van de geweldloosheid zou het speerpunt moeten zijn van een kritiek op de moderne staat. Daarvoor zijn veel aanknopingspunten in de moderne filosofie en theologie.
In het boekje maak ik gebruik van Giorgio Agamben bij voorbeeld, die schreef over de uitsluiting van de vreemdeling, over de naakte macht die zich verschuilt in de soevereine macht – die áchter de staat zijn werk doet. Ik wilde de basisidee van “Homo Sacer” in de Doperse theologie opnemen.
Het is een pamflet geworden waarin de moderne liberale staat als principieel gewelddadig – en in die zin niet beter dan andere tyrannieke staten – werd gekritiseerd. Nee, zeg ik tegen Doopsgezinden, de liberale democratie is niet een stap in de richting van het Koninkrijk Gods. Het is alleen een subtielere vorm van macht.
Hoe subtiel die macht werkt, kon worden getoond met de sociaal-filosofische analyses van Slavoj Žižek.
Die manier van denken was voor sommige Doopsgezinde managers teveel.
En dat leidde er uiteindelijk toe dat ik in augustus 2008 ontslag nam bij het Seminarie. Als er in de Doopsgezinde wereld geen plaats is voor de kritische stem van de Radicale Reformatie, dan heeft zij haar opdracht verloochend. Het pamflet werd zo tot een afscheidsbrief.
Robbert A. Veen
Zwaard en Kruis
2008, Boekscout: Soest/Baarn
ISBN : 978-90-8834-421-3
http://www.boekscout.nl/html/boek.asp?id=356
€ 13,95
Koinonia Bijbelstudie Live! 